Ważniejsze miejsca: dawna Szkoła Zawodowa Przemysłu Drzewnego przy ul. Krupówki 8, jedna z siedzib Krajowej Szkoły Koronkarskiej przy ul. Sienkiewicza 38, grób na Starym Cmentarzu przy ul. Kościeliskiej.
Bibliografia: Kenarowa H., 1978; Zdebski J., 1986; Długołęcka-Pinkwart L., Pinkwart M., 1994; Pinkwart M., Długołęcka-Pinkwart L., 2006; Pinkwart M., 2007. [ZM]
Franciszek Neužil urodził się 6 października 1845 roku w Czechach. Rzeźbiarz, nauczyciel snycerstwa. Do Zakopanego przyjechał w 1878 roku, przeniesiony służbowo z Grulich (obecnie Karliki w Czechach) i objął kierownictwo Szkoły Snycerskiej założonej przez Towarzystwo Tatrzańskie. W 1886 roku został mianowany dyrektorem, w tym czasie już c.k. Szkoły Zawodowej Przemysłu Drzewnego. Podczas wizyty w szkole Charles Buls, architekt, burmistrz Brukseli, zwrócił jego uwagę na oryginalność podhalańskich motywów dekoracyjnych, które m.in. zauważył oglądając kolekcję etnograficzną Róży hr. Krasińskiej. Ona to, w roku szkolnym 1885/1886 złożyła zamówienie w szkole na meble (łóżko, parawan i stolik) zdobione podhalańskimi motywami ludowymi, wg projektu malarki Magdaleny Andrzejkowiczówny. Tak powstały pierwsze meble w „stylu zakopiańskim” (zakopaner Möbel style), które przyniosły szkole wiele nagród i wyróżnień na wystawach. Meble te krytykował Stanisław Witkiewicz, ze względu na brak ich związku z konstrukcją i oryginalnym zdobieniem sprzętów ludowych.
Niezaprzeczalną zasługą Neužila było doskonałe zorganizowanie szkoły i wysoki poziom kształcenia zawodowego w czterech kierunkach: snycerstwa, rzeźby figuralnej, stolarstwa i ciesielstwa. Dzięki temu absolwenci byli doskonałymi fachowcami w swoim rzemiośle, wykorzystywanymi w budowie willi w stylu zakopiańskim, z czego Witkiewicz chyba do końca nie zdawał sobie sprawy. Neužil projektował meble i dekoracje willi w stylu szwajcarskim. Sam też zaprojektował swoją willę „Pod Matką Boską” przy ul. Ogrodowej, w której pojawiły się też po raz pierwszy motywy podhalańskie (1886).
Franciszek Neužil zmarł 22 stycznia 1899 roku i został pochowany w grobie swojej teściowej Józefy z Bortników Stelcerowej.
Jego żoną była Józefa ze Stelcerów Neužilowa, urodzona w 1853 roku we Lwowie. Była absolwentką Lwowskiego Państwowego Instytutu Sztuki Dekoracyjnej i Stosowanej im. Iwana Trusza. Do Zakopanego przyjechała w 1883 roku w celu objęcia kierownictwa nowopowstałej Krajowej Szkoły Koronkarskiej, do czego przyczyniła się m.in. inicjatywa i finansowe wsparcie Heleny Modrzejewskiej. Była to jedna z pierwszych polskich szkół dla kobiet. W 1887 roku poślubiła Franciszka Neužila. Kierowana przez nią szkoła dla dziewcząt stała się ważną placówką oświatowo-artystyczną. Szkołę prowadziła do końca 1904 roku. Zmarła 8 stycznia 1905 roku i pochowana została w tym samym grobie, w którym sześć lat wcześniej spoczął jej mąż.
© 2024 Szlak Znakomitych Zakopiańczyków.
