Ważniejsze miejsca: Muzeum Stylu Zakopiańskiego w willi „Koliba” przy ul. Kościeliskiej 18, Galeria Sztuki XX wieku w willi „Oksza” przy ul. Zamoyskiego 26, dom „Pod Jedlami” przy Drodze na Koziniec 1, kaplica św. Jana Chrzciciela w kościele Najświętszej Rodziny przy ul. Krupówki, kaplica Najświętszego Serca Jezusowego w Jaszczurówce, willa „Witkiewiczówka” na Antałówce, Stary Cmentarz przy ul. Kościeliskiej.

Bibliografia: Witkiewiczówna M., 1936; Długołęcka-Pinkwart L., Pinkwart M., 1994; Radwańska-Paryska Z., Paryski W. H., 1995; Moździerz Z., 1997; Pinkwart M., Długołęcka-Pinkwart L, 2006; Moździerz Z., 2014. [ZM]

Urodził się 21 maja 1851 roku w Poszawszu na Żmudzi. Był malarzem, krytykiem sztuki, pisarzem oraz twórcą stylu zakopiańskiego. Po powstaniu styczniowym towarzyszył, wraz z siostrą Marią (Mary) i Eugenią (Żeni), zesłanym w 1864 roku do Tomska na Syberii członkom rodziny – ojcu Ignacemu, matce Elwirze oraz siostrze Barbarze i bratu Janowi. Wrócił w 1868 roku i rozpoczął studia malarskie w Petersburgu (1868–1872), które kontynuował w Monachium (1872–1873). W latach 1874–1890 mieszkał w Warszawie, skąd wyjeżdżał do Monachium (1881–1882), Marienbadu (1880) i kilkakrotnie do Meranu (1880–1882). Malował sceny rodzajowe, krajobrazy, rzadziej portrety. Działalność krytyczną i literacką rozpoczął jako kierownik artystyczny „Wędrowca” (1884–1887). W swych poglądach estetycznych zasłynął jako rzecznik stosowania naukowej krytyki sztuki. Uważał, że o wartości dzieła sztuki decydują walory artystyczne i formalne, a nie temat. Głosił hasło ścisłego naśladowania natury, był propagatorem realizmu, występował też w obronie impresjonizmu.

Po raz pierwszy przyjechał do Zakopanego na zaproszenie Marii i Bronisława Dembowskich w zimie 1886 roku zwracając uwagę na podhalańskie budownictwo ludowe, z które mogłoby stanowić podstawę dla rozwoju nowej, rodzimej architektury. W latach 1886–1890 powstały m.in. reportaże literacki Tatry w śniegu (1886) oraz Na przełęczy (1889–1890).

W 1890 roku osiadł w Zakopanem, gdzie stworzył, a następnie propagował, styl zakopiański w architekturze i rzemiośle artystycznym. Zaprojektował m.in. wille: „Kolibę” (1892–1893), „Okszę” (1894–1895), „Pod Jedlami” (1896–1897), sanatorium dra Hawranka (1897–1898), kaplicę w Jaszczurówce (1904–1907) i Muzeum Tatrzańskie (1913–1922). Poza Zakopanem wg jego projektów zbudowane m.in. zostały dwory w Przyborowie (1893) i Łańcuchowie (1902–1904) oraz stacja kolejowa w Syłgudyszkach na Litwie (1899).

Do końca życia uważał się jednak przede wszystkim za malarza. Najlepsze jego obrazy powstały w okresie zakopiańskim, m.in. Czarny Staw (1892), Jesieniowisko (1894), Wiatr halny (1895), Kozice w górach (ok. 1895), Owce we mgle (1899–1900), Gniazdo zimy (1906–1907). Malował też portrety, m.in. Wojciecha Roja (1900), Wojciecha Gandary (1904), syna Stanisława Ignacego (ok. 1905).

W 1908 roku, bardzo schorowany, wyjechał pod opieką Marii Dembowskiej do Lovranu, gdzie zmarł 5 września 1915 r. Został pochowany na Starym Cmentarzu w Zakopanem. O dokonaniach Witkiewicza pisał Wojciech Brzega:

[…] Witkiewicz pracował darmo. Nie wiem, czy była w Polsce taka praca jak tutaj na Podhalu dzięki Witkiewiczowi, żeby bezinteresownie tak długo pracować i tyle zrobić. Bez żadnej pomocy, bez zwracania się do ogółu o pomoc, bez wszystkiego tego Witkiewicz pracę swoją przeprowadził. [Brzega W., 2014, s. 26]

W uznaniu zasług Witkiewicza został on w 1901 roku, obok Władysława hr. Zamoyskiego, pierwszym honorowym obywatelem Zakopanego. W 1915 roku ul. Przecznica została przemianowana na ul. Witkiewicza. W 1993 roku Muzeum Stylu Zakopiańskiego w willi „Koliba”, oddział Muzeum Tatrzańskiego, otrzymało jego imię.

Galeria zdjęć